TẬP KHÍ

 https://dotchuoinon.com/2011/03/09/di%E1%BB%87t-tr%E1%BB%AB-t%E1%BA%ADp-khi/

https://phatgiao.org.vn/tap-khi-la-gi-d17007.html

Tập khí là thuật ngữ của Phật giáo. Tiếng Phạn Pali là Vàsana. Tạm dịch là “các thói quen xấu”. Mình thường dùng từ “phản xạ” để diễn tả các thói quen xấu, vậy thì tập khí cũng có ý nghĩ gần như là phản xạ. Ví dụ: Ai nói đụng chạm thì nổi giận ngay dù không nói ra, và chẳng ăn uống gì được ít ra là một ngày. Ai nói hơi chạm đến Phật giáo của ta thì trù ếm thầm là người đó đọa địa ngục. Làm việc công là nghĩ đến chuyện mình sẽ được nổi tiếng. Các thói quen này đã nằm trong ta lâu ngày, có cơ hội là trỗi dậy hành động ngay lập tức, automatic, phản xạ, không cần suy nghĩ và không đợi suy nghĩ– đó là tập khí.

Chúng ta đã nói trước đây trong bài Giải thoát khỏi ngục tù, con người chúng ta chỉ là các thói quen tập hợp lại. Nếu phải phân loại mỗi người chúng ta là xấu hay tốt, hay hoặc dở, có lẽ ta chỉ cần xem đa số các thói quen của ta thuộc loại nào.

Thói quen có thể thành hình vài ba năm trước đây, như hút thuốc, chửi thề, hoặc có thể bắt đầu từ lúc mới sinh ra (như ăn không vừa ý thì vất đồ ăn, đòi mẹ cho món khác). Và theo Phật gia thì nhiều thói quen bắt đầu từ nhiều kiếp sống trước, đi theo cho đến kiếp này. Dù tin là có nhiều kiếp sống hay không, ta vẫn phải đồng ý là ta có nhiều thói quen quá khó bỏ, cứ y như là đã có từ triệu triệu kiếp trước. “Triệu triệu kiếp trước” là cách rất hay để diễn tả các thói quen cực kỳ ngu xuẩn của ta mà ta biết là ngu xuẩn nhưng không bỏ được.

Tất cả mọi thứ chúng ta gọi là luyện tập và tu luyện trong cách sống, dù ta gọi chúng là gì—thiền, cầu nguyện, tĩnh tâm, quán chiếu—rốt cuộc cũng chỉ để giúp ta chiến thắng các thói quen xấu và thay vào đó bằng thói quen tốt—thay nói dối bằng nói thật, thay ghen ghét bằng yêu thương, thay kiêu căng bằng khiêm tốn…

Thay đổi cách sống như thế chẳng dễ một tí nào. Thay đổi thói quen hành động, như thay nói dối bằng nói thật hay thay cử chỉ kiêu căng thành cử chỉ khiêm tốn, đã là khó rồi, nhưng thay đổi thói quen tư duy lại còn khó hơn một trời một vực. Ví dụ:

Ta thường tư duy kiểu “Khi hai người bất đồng ‎ý nhau, thì phải có một người đúng và một người sai”. Bây giờ thay đổi tư duy thành “Khi hai người bất đồng ‎ý nhau, thường là cả hai người đều đúng trong cái nhìn của họ.”

Thay tư duy “Thế giới có người thiện người ác (và đương nhiên tôi nằm trong nhóm người thiện)” bằng tư duy “Mọi người đều có tính thiện, nhưng vì yếu đuối mà hay làm lỗi”.

Thay tư duy “Những tên côn đồ này thì nên cho chết dù chúng nói gì” bằng “Đồ tể buông đao thành Phật, hắn đã nói là ăn năn thì hãy cho hắn một thời gian xem sao”.

Thay tư duy “Thế giới là tranh đấu, mạnh được yếu thua” bằng tư duy “Thế giới là một đại gia đình, đôi khi anh em đánh nhau vì ngu dốt, nhưng anh em có thể học thương nhau và hỗ trợ nhau”.

Các bạn, thay đổi một vài hành động bên ngoài thì dễ, thay đổi tư duy là cực kỳ khó. Và vì tư duy chỉ huy hành động, cho nên rất nhiều hành động không thay đổi được vì ta không thể thay đổi tư duy chi huy hành động đó.

Vì thế mà ta có tu, thiền, tĩnh tâm, cầu nguyện, quan chiếu… để luyện tâm tĩnh lặng và mạnh mẽ, không chạy theo các phản xạ xung động, nhưng tư duy và hành động ngược lại phản xạ, theo cung cách tĩnh lặng, thành thật, và nhân ái.

Rất nhiều người đọc sách Thiền, sách Phật, sách tôn giáo, chỉ như là đọc thêm kiến thức kiểu đọc sách địa lý. Các bạn, chính mình biết một số người nói các chuyện tu luyện rất hay, có người còn viết cả sách, nhưng khi họ hành động thì lại chẳng giống lời họ nói và sách họ viết chút nào. Thuần túy dối trá và đạo đức giả. Sống thế thì được gì? Rất tiếc là nhiều người vẫn nghĩ rằng các vấn đề đạo đức là loại có thể đọc, l‎ý luận và viết sách, chứ không cần thực hành!

Diệt trừ các tập khí của mình, và tu luyện cách hành động và tư duy tốt, chính là nhặt sạch rác rến ra khỏi trí não và thêm vào não tế bào chất xám. Đây là việc quan trọng cho đời sống của chúng ta như học đọc và học viết–không thể đi qua đời sống này mà không biết đọc biết viết.

Và diệt trừ tập khí là việc vô cùng khó. Phải là việc mỗi ngày. Không thể chỉ trong một vài ngày mà xóa bỏ được các thói xấu đã mấy chục năm, hay đã nhiều kiếp sống. Diệt trừ tập khí phải là loại việc “có công mài sắt có ngày nên kim”. Mài cục sắt thành cây kim đòi hỏi công phu hàng ngày, rất nhiều năm.

Cho nên, các bạn, chúng ta hãy siêng năng và kiên trì luyện tập. Một trí óc trí tuệ không thể có nhiều rác trong đó—rác đầy não thì trí tuệ không thể vào, muốn trí tuệ vào thì phải dọn rác ra.

Chúc các bạn một ngày kiên trì dọn rác.

Tập khí là thuật ngữ của Phật giáo. Tiếng Phạn, Pali: Vàsana. Tập khí còn có những tên gọi khác như: phiền não tập, dư tập, tàn khí, chủng tử. Hai chữ nầy nguyên là từ ngữ Hán Việt. Trong quyển Hán Việt Tự Ðiển của cụ Thiều Chửu giải thích hai chữ tập khí như sau: 

Chữ “tập” gồm có 5 nghĩa: 1. Học đi học lại, như giảng tập. 2. Quen thạo. Như tập kiến: thấy quen; Tập văn: nghe quen. 3. Tập quen. Phàm cái gì vì tập quen không đổi đi được đều gọi là tập. Như tập nhiễm. 4. Chim bay vi vụt. 5. Chồng, hai lần. 

Chữ “khí” gồm có 6 nghĩa: 1. Hơi thở. 2. Cái gì không có hình chất mà cùng cảm ứng với nhau được gọi là khí, như khí vận, khí tượng, khí vị v.v… 3. Khí hậu. 4. Khí tức hơi. 5. Thể hơi. 6. Ngửi. 

Như vậy hai chữ tập khí có nghĩa là những tập tánh được huân tập vào kho A lại da thức trở thành những hạt giống (chủng tử) thiện ác. Nói cách khác dễ hiểu hơn thì, tập khí có nghĩa là những kinh nghiệm, thói quen mà do con người tích lũy được. 

Trong quyển Từ Ðiển Phật Học Huệ Quang tập 7 trang 6578 giải thích hai chữ tập khí như sau: 

“Tập khí chính là phần tàn dư , khí còn sót lại của phiền não, dần dần kết chặt vào tâm, trải qua thời gian lâu xa tích tập thành tánh, rất khó phá trừ. Ví như đặt một thỏi hương vào hộp, khi lấy thỏi hương ra, trong hộp vẫn còn mùi thơm; tức là tuy đã diệt trừ chánh thể (chánh sử) phiền não nhưng vẫn còn khí phần tập quán.

Trong kinh Phật có nói đến dâm tập của ngài Nan Ðà, sân tập của ngài Xá lợi phất và Ma ha ca diếp, mạn tập của ngài Tỳ lăng già bà bạt, khiêu hỷ tập của ngài Ma đầu ba tư tra, ngưu nghiệp tập của ngài Kiều phạm ba đề… Chỉ có Phật là đoạn trừ vĩnh viễn chánh sử và tập khí”. 

Qua đó, chúng ta thấy rằng những tập khí phiền não như: tham, sân, si, mạn, nghi, ác kiến v.v… nói chung là những thứ căn bản phiền não và chi mạt phiền não, thật không phải dễ trừ dễ đoạn. Bình thường ta không thấy bọn chúng ẩn trốn trú ngụ nơi đâu, giống như không khí bàng bạc khắp nơi, không thấy hình dạng chi cả, nhưng khi đối cảnh xúc duyên, trái ý nghịch lòng thì chúng xuất đầu lộ diện ngay. Như có người mắng chửi ta, thì tập khí sân hận, liền phát khởi hiện hành tức khắc.

Vì thế, người tu hành sợ nhứt là lũ tập khí phiền não nầy. Chính bọn chúng luôn luôn khuấy động làm cho tâm ta không lúc nào yên cả. Tập khí, tùy theo sức huân tu  của mỗi người mà nó có nặng nhẹ khác nhau. Ngoài những thứ tập khí phiền não lâu đời (bản hữu chủng tử) như tham, sân, si …ra, còn có những thứ tập khí mà chúng ta mới huân tập  (tân huân chủng tử) vào. Như những tập khí (thói quen) nghiện ngập: cờ bạc, rượu chè, hút thuốc, nói nhiều, chửi thề, trạo cử run đùi v.v…

Những thứ tập khí nầy, tuy mới huân tập trong hiện đời mà chúng ta thật còn khó bỏ thay, hà tất gì những thứ tập khí lâu đời lâu kiếp. Muốn dứt trừ chúng thật là thiên nan vạn nan. Ðòi hỏi người tu hành phải chuyên cần tinh tấn và phải có một quyết tâm mạnh mẽ luôn hành trì già dặn miên mật lắm mới được. Người tu hành hơn nhau là ở chỗ khéo dẹp trừ những thứ tập khí phiền não xấu ác. Những thứ tập khí nầy có thô tế, sâu cạn, nặng nhẹ khác nhau. Tu hành diệt trừ được phần thô cũng đã là khá lắm rồi. Còn những thứ phiền não vi tế, chỉ có Phật mới dứt sạch hết mà thôi. Tất cả những pháp môn Phật dạy đều nhằm mục đích duy nhất là để đối trị, đoạn trừ hoặc chuyển hóa những thứ tập khí phiền não này.